Dit schrijf ik speciaal voor leerkrachten, maar ook voor onthaalmoeders, kinderverzorgsters, de trainer van de sportclub …
Dat lijkt elkaar wat tegen te spreken: principes voor ouders toepassen in het onderwijs, maar dat hoeft helemaal niet. Aware Parenting gaat over de manier waarop je naar kinderen kijkt, waarop je hen opvoedt. Dat is ook wat leerkrachten doen want laat ons eerlijk zijn: het is niet gewoon maar wat inhoudelijke lesjes geven en klaar.
Leerkrachten, en opvoeders in het algemeen, besteden heel wat tijd bij “hun” kinderen. Vaak meer dan de ouders zelf. Net daarom vind ik het zo belangrijk dat ze zich bewust zijn van de tien principes van Aware Parenting. Volgens mij is die andere kijk op opvoeden en de manier waarop we kinderen benaderen iets dat nog krachtiger is als ouders en andere opvoeders hiervoor samenwerken.
Vandaag wil ik die tien principes dus graag vertalen naar het onderwijsveld. Ik ga het voor de gemakkelijkheid over leerkrachten hebben, maar lees vooral ook verder als je onthaalmoeder, kinderverzorgster, leider bij de jeugdbeweging of wat-dan-ook bent. Ook voor jou kan het van toepassing zijn.
Aware Parents vervullen de nood van hun kinderen aan fysiek contact, zonder zich zorgen te maken over het ‘verwennen’ van hun kinderen op dat vlak.
Dat is al direct een lastige. In een kleuterschool valt dat volgens mij nog mee en worden kinderen nog redelijk vaak op de schoot gepakt, over hun bolleke geaaid of geknuffeld. Hoe ouder een kind wordt, hoe moeilijker omdat je als leerkracht de fysieke afstand meestal wel wat wilt behouden. En toch denk ik dat je dit kan doen, ook met oudere kinderen.
Een concreet voorbeeld? Ik ken leerkrachten die bij het binnengaan in de klas blijven staan aan hun deur en met elk kind apart een speciale groet doen. Dat kan iets zelfverzonnen zijn, maar het kan ook zijn dat er vier opties aan de deur hangen: high five, knuffel, zwaaien of vuistje. Op die manier laat je de keuze bij de kinderen zelf of ze al dan niet fysiek contact willen en op welke manier.
Voor leerkrachten van kleine kindjes zou ik expliciet willen zeggen: zij hebben nog heel hard die geborgenheid nodig dus maak je geen zorgen over te veel pakken of knuffelen.
Aware Parents accepteren de volledige range aan emoties bij kinderen en ontvangen zonder oordeel alle wijzen waarop kinderen hier uiting aan geven. Ze realiseren zich dat ze niet alle verdriet, boosheid of frustratie kunnen voorkomen. Ze weerhouden kinderen er niet van hun pijnlijke gevoelens te uiten door huilen of uitrazen.
Zo belangrijk en tegelijk zo weinig gekend in het onderwijs. Het moet snel gaan dus wordt het snel opgelost. Met snel opgelost, bedoel ik heel uiteenlopende zaken: een pleister kleven die eigenlijk niet nodig is, een ijszak halen die eigenlijk niet nodig is, sussen of minimaliseren van het verdriet, kinderen die boos zijn en dat op een ongepaste manier uiten op straf zetten …
Het punt is dat je het niet moet oplossen. Er gewoon zijn en luisteren is genoeg. En ja, dat kost tijd. Soms maar vijf minuten, soms een uur of langer. Dat is praktisch even kijken hoe je dat kan organiseren in een school. Of er bijvoorbeeld een zorgjuf is die even de klas kan overnemen. Of dat de klas even zelfstandig kan werken aan een opdracht terwijl jij je tijd neemt voor dat kind. Wees creatief, maar doe het alstublieft.
Aware Parents bieden leeftijdsgepaste stimulatie en vertrouwen er op dat kinderen leren op hun eigen tempo en manier. Ze pushen kinderen niet om sneller te ontwikkelen.
Ik kan het bij veel principes zeggen, maar ook deze vind ik zo belangrijk. En zo moeilijk in het klassieke onderwijssysteem. Ooit, lang geleden, is er de keuze gemaakt om kinderen op geboortejaar in te delen op school. Dat is in de meeste scholen nu nog steeds zo. Volgens mijn persoonlijke (en bescheiden) mening houdt dat geen steek. Stel je een kind voor dat in januari geboren is. En stel je nu een kind voor dat in november van datzelfde jaar geboren is. Dat kind van januari loopt al bijna als dat kind van november net geboren is. En dan heb ik het hier nog over kinderen die gemiddeld zijn (bestaat niet he mensen) en zich nog min of meer volgens de boekjes ontwikkelen. Waarom zou dat verschil plots wegvallen wanneer ze naar school gaan? Natuurlijk is het zo dat dit gaandeweg wel minder wordt, maar bij jonge kinderen is dat verschil er meestal wel.
Kinderen worden dus constant gepusht of afgeremd. Ze krijgen niet de kans om zich op hun eigen tempo te ontwikkelen. En al helemaal niet op hun eigen manier want er valt bitterweinig te kiezen in een modale klas.
Leerkrachten wringen zich in 1000 bochten om ieder kind te geven wat het nodig heeft, maar daardoor krijgt niemand, inclusief leerkracht, écht wat hij nodig heeft.
Heb ik hier een oplossing voor? Goh, niet direct, maar ik wil je wel uitdagen om hier eens over na te denken met je team. Hoe je dit zou kunnen aanpakken door creatief te denken.
Aware Parents moedigen hun kinderen aan om nieuwe vaardigheden te leren, maar oordelen niet over hun prestaties noch met kritiek, noch met prijzen.
Ook een schoontje he. Ik denk dat we dan allemaal aan de rapporten denken met punten, smileys, kleurtjes en in het slechtste, volgens mij dan toch, geval gemiddeldes. Maar het gaat verder dan dat he. Beloningssystemen in de vorm van stickers, een knikkerpot, stempels … Of het omgekeerde: strafsystemen. Ik herinner mij tot op de dag van vandaag het systeem dat toegepast werd toen ik in het vijfde leerjaar zat. Wij kregen allemaal drie kaartjes. Telkens wanneer er iets niet in orde was, moesten we er één afgeven. Wie op het einde van de maand zijn kaartjes nog had, mocht een speelgoedje uitkiezen. Na die maand kreeg iedereen zijn kaartjes terug en begon het opnieuw. Ik was zo’n kind dat nooit een kaartje moest afgeven, maar ik was doodsbang dat dat wel zou gebeuren.
Kinderen zijn echt in staat om uit zichzelf te leren als ze maar vertrouwen krijgen. En dat geven we niet door te straffen of te belonen, ook niet als dat verbaal is. Je geeft vertrouwen door op te merken. Door te observeren en te benoemen wat je ziet. Door samen met kinderen een proces door te maken. Door hen te zien glunderen wanneer iets lukt.
Aware Parents spenderen dagelijks tijd met hun kinderen waarop ze hun volle aandacht geven. In deze speciale tijd observeren, luisteren, antwoorden ze en nemen ze deel aan het spel van hun kinderen als ze daartoe uitgenodigd worden. Ze gaan de activiteiten van de kinderen niet sturen.
Deze vind ik een hele mooie voor de kleuterschool, maar kan ook in de hogere leerjaren nog toegepast worden. Er staat vaak veel op het programma, maar echte verbinding met je kinderen krijg je niet door activiteiten op te leggen, maar door hen ook eens te volgen. Het voordeel hieraan is ook dat je kinderen op een andere manier leert kennen. Je ziet wat er in hen omgaat, waar ze mee bezig zijn. Het voordeel voor het kind is dat ze even de controle hebben.
Ook in de lagere school kan je dit nog toepassen door kinderen een paar minuten vrij spel te geven en met hen mee te doen. In het onderwijs lijkt het me vrijwel onmogelijk om dagelijks met alle kinderen op die manier bezig te zijn. Daarvoor zijn er te veel kinderen in een klas aanwezig. Mooi zou het zijn als dit op wekelijkse basis wel lukt.
Aware Parents beschermen hun kinderen voor gevaar, maar proberen niet al hun fouten, problemen of conflicten te voorkomen.
Hoeveel regels zijn er bij jou op school? En hoeveel daarvan zijn er echt nodig en nuttig? Als volwassenen proberen we heel erg de controle te houden over alles. Wat ik ook begrijp want ga het maar aan de ouders uitleggen als er iets voorvalt.
Die regels beknotten iedereen en kinderen leren er werkelijk niks door. Behalve dan misschien dat geleefd worden er nu eenmaal bij hoort. Dat is misschien wat kort door de bocht, maar je begrijpt mijn punt.
Je hoort me niet zeggen dat er geen regels moeten zijn. Je hoort me ook niet zeggen dat je niet moet gaan ingrijpen wanneer er gevochten wordt. Veiligheid gaat boven alles.
Wat ik wel wil duidelijk maken is dat niet alle regels echt nodig zijn en dat kinderen veel meer leren wanneer ze de kans krijgen om fouten te maken.
Aware Parents moedigen hun kinderen aan om autonome probleemoplossers te worden en helpen enkel wanneer het nodig is. Ze lossen de problemen niet op voor de kinderen.
Als ik bewaking had en kinderen kwamen met een probleem naar mij dan vroeg ik altijd “Wat zou jij nu kunnen doen?” En dan werd ik altijd met twee grote ogen aangekeken omdat er door hen verwacht werd dat ik het wel even ging komen oplossen. Als volwassenen het in hun plaats oplossen krijgen ze als boodschap dat ze het zelf niet kunnen en iemand anders nodig hebben.
Moedig kinderen aan om het zelf op te lossen. Denk met hen mee na wat ze kunnen doen en laat het hen zelf doen.
Aware Parents stellen redelijke grenzen, gidsen kinderen met vriendelijke hand naar gewenst gedrag en overzien ieders noden bij het oplossen van conflicten. Ze controleren kinderen niet met straffen, beloningen, omkoping of bedreigingen van welke soort dan ook.
Deze is wat mij betreft onrechtstreeks al aan bod gekomen in een aantal vorige puntjes.
Een maatschappij, en dus ook een school, is niet grenzeloos. Als niemand zich houdt aan de afspraak dat rood stoppen betekent dan wordt het gevaarlijk. Zulke regels zijn nodig. Kinderen kunnen best leren dat ze zorg moeten dragen voor zichzelf, voor anderen en voor spullen. En bepaald gedrag sluit niet aan bij die waarde.
Mijn tip? Bekijk eens samen met je team wat jullie als school willen uitdragen, wat er voor jullie belangrijk is. Welke grenzen hangen daaraan vast? En op welke manier kan je daar dan mee omgaan?
Een time-out wordt door een kind altijd als straf opgevat. Zelfs als je uitlegt dat het bedoeld is om rustig te worden. Blijf in plaats daarvan bij een kind tot het rustig is. Ga op een later moment met dat kind het gesprek aan. Vertel wat je hebt geobserveerd en waarom dat gedrag niet past bij wat jullie als school belangrijk vinden. Ga samen met het kind op zoek naar oplossingen die wel oké zijn voor jullie en help het om die oplossing uit te voeren.
Aware Parents zorgen voor zichzelf en zijn eerlijk over hun eigen noden en gevoelens. Ze offeren zichzelf niet op tot ze wrokkig worden.
Hoeveel leerkrachten zijn er niet die ziek worden in de vakantie omdat de stress dan wegvalt en hun lichaam rust wil? Hoeveel leerkrachten sukkelen niet in een burn-out of leunen er dicht tegenaan?
Je kan aan de kinderen niet geven wat je zelf niet hebt. Zorg goed voor jezelf. Zowel tijdens de lesuren als erna. Als jij voelt dat het potje vol zit (of leeg is, afhankelijk van hoe je het bekijkt), geef dat dan aan. Zeg de kinderen hoe jij je voelt en waar je behoefte aan hebt. Zij kunnen niet gokken wat er bij jou leeft en ze kunnen niks geven als ze niet weten wat je nodig hebt.
Neem doorheen de lessen af en toe eens een pauze en doe dan even iets waar jouw batterijen van opladen: lezen, kleuren, een spel spelen, buiten zijn … Laat de kinderen op zo’n moment ook iets kiezen dat ze zelf willen doen. En heb je nood aan rust? Zet dan zelf eens een hoofdtelefoon op die het geluid dempt. Je gaat jezelf er rustiger door voelen en leert kinderen dat het dik oké is om voor zichzelf te zorgen.
Ga ook tijdig in gesprek met je collega’s en directie als je voelt dat het te veel wordt of als je voelt dat je jezelf opoffert. Kijk wat er mogelijk is om hier iets aan te doen.
Aware Parents werken aan hun bewustzijn van de interferentie tussen pijn uit hun eigen kindertijd en hun vermogen om een goede ouder te zijn. Ze doen gewetensvolle inspanningen om zoveel mogelijk te voorkomen dat ze eigen pijn doorgeven aan hun kinderen.
Reflecteer. Er zijn zoveel overtuigingen die je als kind mee hebt gekregen van vroeger. Als bepaald gedrag jou triggert, als je je machteloos voelt, bekijk dan eens hoe dat komt. Welk gevoel en welke behoefte zitten eronder? Ga ermee aan de slag.
De tien principes en nog meer informatie vind je hier terug. Een overzichtsdocument met de principes en een opsomming van de belangrijkste aandachtspunten kan je hieronder downloaden.